اعتیاد چیست؟
ترک اعتیاد
اعتیاد چیست؟
اعتیاد یک نوع بیماری ذهنی و مغزی است که ناشی از مصرف بیش از حد یک ماده مخدر یا شیمیایی و یا حتی انجام برخی از فعالیت هاست که در این صورت نشانه های مختلفی دارد که طبق تعریف علمی و جامع آن، تشخیص بیش از 3 علائم نشانه اعتیاد افراد است. در این مطلب نگاهی متفاوت و کاملی به مسأله اعتیاد کرده ایم.
تعریف علمی اعتیاد (Addiction)
برای اعتیاد تعاریف زیادی مطرح شده که طبق آنها اعتیاد یک نوع بیماری مزمن است که در آن یک رفتار یا ماده ای بیش از حد انجام یا مصرف می شود به نحوی که با وجود علم به عواقب مضر آن، کنترل کردن این وضعیت سخت باشد و طبق این تعریف مصرف هروئین، کوکائین، الکل و غیره تنها یک فرم اعتیاد محسوب می شود.
کسی که عادت به خوردن زیاد، کار کردن زیاد و غیره نیز دارد یک نوع معتاد رفتاری محسوب می شود. اما دقیقترین تعریف را انجمن روانپزشکی آمریکا و سازمان جهانی بهداشت با همکاری هم تدوین کرده اند که طبق آن اگر حداقل سه مورد از شاخصه های زیر در مورد هر فردی صدق کند، معتاد محسوب می شود:
کسی که عادت به خوردن زیاد، کار کردن زیاد و غیره نیز دارد یک نوع معتاد رفتاری محسوب می شود. اما دقیقترین تعریف را انجمن روانپزشکی آمریکا و سازمان جهانی بهداشت با همکاری هم تدوین کرده اند که طبق آن اگر حداقل سه مورد از شاخصه های زیر در مورد هر فردی صدق کند، معتاد محسوب می شود:
- آستانه تحمل: کسانی که به مرور مصرف الکل، دارو یا فعالیتی خاص در آنها زیاد می شوند.
- ترک: کسانی که بخاطر ترک مواد یا یک رفتار خاص، دچار اضطراب، لرزش، بدخوابی یا اختلالات فیزیکی و روحی می شوند.
- کاهش کنترل روی رفتار یا مصرف: افرادی که نمی توانند روی میزان مصرف مواد یا نوشیدنی خاص یا حتی رفتاری مخصوص کنترل داشته باشند و احساس می کنند که حتی بدون تمایل آنها، باز هم مجبور به انجام یک رفتار یا مصرف ماده ای خاص هستند.
- عواقب منفی: کسانی که حتی با وجود عواقب منفی در مود (Mood)، اعتماد به نفس، سلامتی، شغل یا خانواده خود باز هم رفتار یا مصرف مواد خود را ترک نکرده اند.
- صرف زمان و انرژی زیاد: کسانی که بخاطر مصرف یک ماده خاص یا رفتار و فعالیتی مشخص، زمان زیادی صرف می کنند یا حتی برنامه ریزی می کنند و زیاد به آن فکر می کنند.
- تمایل به ترک: کسانی که به فکر کم کردن یا کنترل مصرف مواد یا انجام فعالیت خود هستند اما با شکست روبرو شده اند.
چند نوع اعتیاد داریم؟
همانطور که در ابتدای صحبت های خود به آن اشاره کردیم، اعتیاد فقط در رابطه با مصرف بیش از حد و غیر قابل کنترل داروهای مختلف مثل هروئین، مورفین، کراک و غیره نیست بلکه چندین نوع از آن شناخته شده که به آنها اشاره می کنیم:
- معتاد به کار (Workaholic): کسانی که به کار کردن زیاد علاقه داشته باشند تا جایی که از خستگی جسمی رنج ببرند و خانواده و زندگی اجتماعی آنها هم از این قضیه آسیب ببینند، معتاد به کار هستند.
- کامپیوتر: به همان میزان که استفاده از کامپیوتر افزایش پیدا کرده، اعتیاد به کامپیوتر نیز افزایش پیدا کرده است. این دسته از افراد عادت دارند چندین ساعت از روز و شب خود را به سرچ در اینترنت یا انجام بازی های کامپیوتری اختصاص دهند در حالی که نسبت به انجام سایر جنبه های زندگی خود غافل می مانند.
- خرید: کسانی که به خرید وسایلی عادت دارند که نیازی به آن ندارند یا دوست دارند که در مورد آنها صحبت شود نیز معتاد به خرید هستند و این افراد پس از خرید احساسی مثل گناه، خجالت زدگی و یا تأسف و ناامیدی پیدا می کنند.
به طور کلی هر نوع مصرف مواد یا فعالیت و رفتاری که بیش از حد انجام شود به نحوی که نتوانید فعالیت های طبیعی و عادی که قبلا انجام می دادید و روابطی که قبلا داشتید را ادامه دهید و کنترل کردن آن سخت باشد در این دسته بندی قرار می گیرد و هیچ محدودیتی ندارد. پس معتاد فقط در سوء مصرف مواد مخدر مختلف خلاصه نمی شود. اعتیاد به مواد مخدر تنها یکی از انواع اعتیاد محسوب می شود.
مراحل مختلف اعتیاد
تا الان متوجه شدید که از لحاظ علمی چه علائم و شاخصه هایی باید صدق کنند که باید فرد را معتاد بنامیم و چند نوع از این نوع بیماری مزمن مغزی وجود دارد. اما قبل از اینکه وارد توضیح مراحل مختلف اعتیاد شویم بهتر است به درک این موضوع برسید که چطور انجام این رفتارها یا مصرف این مواد باعث معتاد شدن افراد می شود و وابستگی ایجاد می کند؟
در حالت عادی بدن ما دارای سیستمی به نام سیستم پاداش (Reward System) است که در نتیجه انجام رفتار یا خوردن مواد غذایی که برای بدن مفید است و برای زنده ماندن به آن نیاز داریم مثل خواب، غذا خوردن، تفریحات و غیره، در مغز ماده شیمیایی به نام دوپامین (Dopamine) تولید می شود.
با تولید این ماده شیمیایی در مغز، فرد تشویق به انجام دوباره فعالیت قبلی یا خوردن ماده غذایی می شود. مواد مخدر پس از مصرف، میزان ترشح این ماده شیمیایی را در مغز بیش از حد مورد نیاز که برای بقای طبیعی انسان نیاز است تولید می کند به نحوی که مغز به غلط تصور می کند مصرف این مواد برای زنده ماندن و بقا ضروری است.
در نتیجه بدن دوباره و دوباره ترغیب به مصرف این مواد مخدر می شود چون در هر بار، سیستم پاداش فرد را تشویق می کند و با انجام این کار یا هر فعالیتی، احساس خوشحالی و ضروری بودن برای بقا به فرد دست می دهد.
بر همین اساس که متوجه شدید چگونه اعتیاد شکل می گیرد و چه تأثیری بر روی مغز می گذارد می توان آن را به 4 مرحله تقسیم کرد:
در حالت عادی بدن ما دارای سیستمی به نام سیستم پاداش (Reward System) است که در نتیجه انجام رفتار یا خوردن مواد غذایی که برای بدن مفید است و برای زنده ماندن به آن نیاز داریم مثل خواب، غذا خوردن، تفریحات و غیره، در مغز ماده شیمیایی به نام دوپامین (Dopamine) تولید می شود.
با تولید این ماده شیمیایی در مغز، فرد تشویق به انجام دوباره فعالیت قبلی یا خوردن ماده غذایی می شود. مواد مخدر پس از مصرف، میزان ترشح این ماده شیمیایی را در مغز بیش از حد مورد نیاز که برای بقای طبیعی انسان نیاز است تولید می کند به نحوی که مغز به غلط تصور می کند مصرف این مواد برای زنده ماندن و بقا ضروری است.
در نتیجه بدن دوباره و دوباره ترغیب به مصرف این مواد مخدر می شود چون در هر بار، سیستم پاداش فرد را تشویق می کند و با انجام این کار یا هر فعالیتی، احساس خوشحالی و ضروری بودن برای بقا به فرد دست می دهد.
بر همین اساس که متوجه شدید چگونه اعتیاد شکل می گیرد و چه تأثیری بر روی مغز می گذارد می توان آن را به 4 مرحله تقسیم کرد:
- مرحله تست کردن: در ابتدا فرد برای ارضای حس کنجکاوی، فشار دوستان یا به قول معروف به شکل تفریحی، مصرف یک ماده خاص یا یک فعالیت مخصوصی را شروع کرده و سیستم پاداش نیز با مکانیسمی که گفتیم شروع به کار می کند
- مرحله اجتماعی: در این مرحله فرد تحت موقعیت های اجتماعی مختلف یا دلایل اجتماعی گوناگون شروع به مصرف مواد یا انجام برخی فعالیت ها می کند.
- مشکل یا خطر: در سومین مرحله فرد در شرایط حادی که دچار آن شده و بدون در نظر گرفتن عواقب احتمالی شروع به مصرف مواد یا شرکت در فعالیت های خاص می کند.
- وابستگی: در این مرحله فرد وارد فاز مصرف مواد یا انجام روزانه یک فعالیت خاص می کند که در برخی مواقع شاید چندین بار در روز نیز اتفاق بیفتد. در این مرحله که آخرین مرحله اعتیاد محسوب می شود فرد نسبت به عواقب منفی آن اطلاعات کامل دارد ولی یا قدرت و اعتماد به نفس کافی ندارد یا دلایل خوبی برای ترک آن ندارد.
جنبه های مختلف اثرات منفی اعتیاد
اگر شروع اعتیاد به یک ماده یا فعالیت خاص در همان مراحل ابتدایی مثل تست یا مرحله اجتماعی تشخیص داده نشود یا نتوان جلوی آن را گرفت، منجر به بروز عواقب خطرناکی می شود که از جنبه های مختلف می توانند صدمات زیادی وارد کنند. این جنبه ها عبارتند از:
اگر شروع اعتیاد به یک ماده یا فعالیت خاص در همان مراحل ابتدایی مثل تست یا مرحله اجتماعی تشخیص داده نشود یا نتوان جلوی آن را گرفت، منجر به بروز عواقب خطرناکی می شود که از جنبه های مختلف می توانند صدمات زیادی وارد کنند. این جنبه ها عبارتند از:
- فیزیکی: مانند ابتلا به بیماری های قلبی – عروقی، HIV/AIDS و آسیب نورولوژیکی
- روانی و احساسی: مانند ابتلا به اضطراب، استرس و افسردگی
- اجتماعی: مثل زندان رفتن، از بین رفتن روابط کاری، عاطفی، خانوادگی و غیره
- اقتصادی: مثل ورشکستگی و مقروض شدن
البته دقت کنید که جنبه های گفته شده، می توانند بسته به نوع ماده مخدر یا فعالیتی که فرد به آن وابستگی پیدا کرده، شدت مختلفی داشته باشند.
دلایل شروع اعتیاد
شروع اعتیاد می تواند دلایل بسیار مختلفی داشته باشد چون هیچ کس دوست ندارد که معتاد باشد و بخاطر آن آسیب های روحی – روانی، اجتماعی، فیزیکی و اقتصادی زیادی ببیند و حتی دچار طرد شدگی شود. با توجه به مواردی که تاکنون بیان کردیم، معتاد شدن افراد ناگهانی رخ نمی دهد و کم کم ایجاد می شوند و از حالت تفریحی خارج می شوند.
در برخی موارد نیز افراد هیچ نقش مستقیمی در رخداد اعتیاد ندارند و دلایل زمینه ای وجود دارد که به این موارد نیز اشاره خواهیم کرد. آشنایی با دلایل رخداد این نوع بیماری مزمن مغزی کمک می کند تا با شناسایی و ریشه یابی بتوان تصمیمات بهتری اتخاذ کرد.
حتی افرادی که به کلینیک ترک اعتیاد یا به مراکز ترک اعتیاد در تهران مراجعه می کنند، پزشکان و روانشناسان چنین مجموعه ها و مراکزی ابتدا به ریشه یابی و علت یابی می پردازند و سپس متدهای درمانی مثل سم زدایی فوق سریع، گفتار درمانی، روان درمانی و غیره را شروع می کنند.
از جمله دلایل بسیار مهم و اصلی که باعث شروع اعتیاد یا زمینه سازی آن می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
در برخی موارد نیز افراد هیچ نقش مستقیمی در رخداد اعتیاد ندارند و دلایل زمینه ای وجود دارد که به این موارد نیز اشاره خواهیم کرد. آشنایی با دلایل رخداد این نوع بیماری مزمن مغزی کمک می کند تا با شناسایی و ریشه یابی بتوان تصمیمات بهتری اتخاذ کرد.
حتی افرادی که به کلینیک ترک اعتیاد یا به مراکز ترک اعتیاد در تهران مراجعه می کنند، پزشکان و روانشناسان چنین مجموعه ها و مراکزی ابتدا به ریشه یابی و علت یابی می پردازند و سپس متدهای درمانی مثل سم زدایی فوق سریع، گفتار درمانی، روان درمانی و غیره را شروع می کنند.
از جمله دلایل بسیار مهم و اصلی که باعث شروع اعتیاد یا زمینه سازی آن می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دلایل ژنتیکی: دلایل ژنتیکی از جمله عواملی هستند که زمینه ساز و مستعد کننده اعتیاد هستند اما افراد هیچ نقش مستقیمی در آن ندارند. طبق مطالعات مختلف مشخص شده که عوامل ژنتیکی تا 50% احتمال وقوع اعتیاد را در فرزندان بالاتر می برد.
بر این اساس مشاهده شده که اگر یکی از دوقلوها معتاد به الکل باشد احتمال اینکه جفت دیگر هم معتاد شود بین 50 تا 60% بیشتر است در صورتی که اگر دوقلو نبودند چنین احتمالی وجود نداشت.
- سابقه خانوادگی: همیشه هم دلیل ژنتیکی زمینه ساز اعتیاد نیست، بلکه برخی مواقع نیز بخاطر این است که کودکان در خانواده هایی بزرگ می شوند که والدین یا یکی از آنها اعتیاد به انجام کاری یا یک ماده خاص دارند و کم کم انجام این رفتار در آنها عادی سازی می شود و مرحله تست و تجربه خودبخود حذف می شود و مستقیما وارد مرحله دوم می شوند.
بررسی ها نشان داده کسانی که در خانواده آنها یکی از والدین مثل پدر یا مادر معتاد است، احتمال معتاد شدن سایر اعضای خانواده تا 6 برابر افزایش پیدا می کند.
- استرس: استرس یکی از عوامل بسیار مهم در معتاد شدن افراد است و به همین دلیل در مرکز ترک اعتیاد سعی می شود ابتدا استرس افراد حذف شود یا به شدت کاهش پیدا کند. بخاطر اینکه افراد هر چقدر استرس بیشتری داشته باشند، بیشتر تمایل پیدا می کنند تا برای رهایی از آن و آرامش پیدا کردن مواد مصرف کنند یا یک فعالیتی را انجام دهند. دوم اینکه افراد استرسی بیشتر تمایل دارند تا کارهایی که قبلا انجام داده اند و حتی اشتباه را انجام دهند تا اینکه تمایل به انجام کار درست و جدید داشته باشند.
- افکار منفی: اعتیاد از افکار منفی نیز سرچشمه می گیرد و این طرز تفکر بیشتر در افرادی شکل می گیرد که نحوه نگاه آنها به اتفاقات زندگی به شکل صفر یا صد است. در نظر این افراد زندگی یا عالیست یا افتضاح، گزینه های پیش روی آنها در زندگی یا کاملا خوب هستند یا کاملا بد و لذا برای فرار از شرایط بسیار بدی که در ذهن خود ساخته اند – بیشتر پس از رخداد یک حادثه یا اتفاق بد بوجود می آید – روی به مصرف مواد یا یک فعالیت خاص می آورند.
- اضطراب و افسردگی: افرادی که در زندگی خود دچار اضطراب و افسردگی زیادی هستند احتمال اینکه دچار اعتیاد شوند، بین 15 تا 30% بیشتر است و حتی بدون این حالت نیز اعتیاد می تواند منجر به افسردگی و اضطراب شود و این چرخه معیوب تکرار شود. لذا افراد برای فرار از این حالت مواد مصرف می کنند یا فعالیتی را دائما انجام می دهند و با اعتیاد دوباره به آنها مبتلا می شوند.
- اختلالات همزمان (Comorbidity): گاهی اوقات یکی از دلایل اصلی و بزرگ وقوع اعتیاد، وجود بیماری ذهنی و روانی افراد است که باعث معتاد شدن افراد می شود و به این حالت اختلالات همزمان گفته می شود که تشخیص آنها می تواند در بهترین مراکز و کلینیک ترک اعتیاد در تهران، مدت زمان زیادی نیاز داشته باشد. برخی از اختلالات روانی عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- اختلال دو قطبی
- شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی
- اختلال استرس پس از حادثه
- اختلالات وسواس فکری
حتی شرایط وقتی بدتر می شود که این افراد تحت درمان نباشند و برای تسکین دادن علائم و احساس و افکار منفی این اختلالات، شروع به مصرف مواد یا الکل یا فعالیت های ناهنجار می کنند که در نتیجه آن اعتیاد افراد است و آسیب های شدیدتر و عمقی تر به روح و روان آنهاست.
اعتیاد را می توان مدیریت و کنترل کرد نگران نباشید!
در کلینیک های ترک اعتیاد از روش های مختلفی استفاده می شود که از سم زدایی فوق سریع و ترک اعتیاد سرپایی گرفته تا جلسات روان درمانی، گفتار درمانی، خانواده درمانی و غیره متغیر هستند و حتی در برخی مواقع حتی این درمان ها به شکل جلسات مشاوره و پیگیری پس از خروج افراد از مراکز ترک اعتیاد ادامه پیدا می کند.
در هر صورت توجه داشته باشید که سرعت و میزان پیشرفت در پروسه ترک اعتیاد کاملا وابستگی به تشخیص درست، اتخاذ تکنیک های علمی و مؤثر، عزم و اراده قوی افراد دارد که مشخص می کند تا چه میزان این پروسه موفقیت آمیز بوده است.
اعتیاد را می توان مدیریت و کنترل کرد نگران نباشید!
در کلینیک های ترک اعتیاد از روش های مختلفی استفاده می شود که از سم زدایی فوق سریع و ترک اعتیاد سرپایی گرفته تا جلسات روان درمانی، گفتار درمانی، خانواده درمانی و غیره متغیر هستند و حتی در برخی مواقع حتی این درمان ها به شکل جلسات مشاوره و پیگیری پس از خروج افراد از مراکز ترک اعتیاد ادامه پیدا می کند.
در هر صورت توجه داشته باشید که سرعت و میزان پیشرفت در پروسه ترک اعتیاد کاملا وابستگی به تشخیص درست، اتخاذ تکنیک های علمی و مؤثر، عزم و اراده قوی افراد دارد که مشخص می کند تا چه میزان این پروسه موفقیت آمیز بوده است.
به مشاوره نیاز دارید ؟
با ما تماس بگیرید